Zamek w Świdwinie

Opis

Ruiny zamku i ich historia
Zamek w Owieśnie należy do typu zamków nizinnych. Zbudowano go na planie koła o średnicy około 30 m z wewnętrznym dziedzińcem (wyjątek w skali Polski).
Jednym ze stawianych obecnie problemów badawczych jest konieczność weryfikacji istnienia w tym miejscu reliktów wcześniejszego założenia obronnego, jak wydaje się bezpodstawnie wiązanego z niepotwierdzonym źródłowo funkcjonowaniem w miejscowości siedziby Templariuszy. Teza to powszechnie odnajdowana jest w literaturze, nie tylko o profilu krajoznawczym. Czytelna forma założenia murowanego, powstałego na planie koła i otoczonego fosą może być traktowana jako argument za funkcjonowaniem wcześniej w tym miejscu siedziby w typie motte, które mogłoby być ostrożnie wiązane choćby z siedzibą Jarosława z Pogorzeli, powstałą pod koniec XIII w. Przypuszczenie to należy traktować jednak jako luźną hipotezę, wymagającą zweryfikowania przez badania archeologiczne. Niemniej istotnym zadaniem badań archeologiczno-architektonicznych będzie określenie formy pierwotnego murowanego założenia gotyckiego, datowanego wstępnie na czas po 1269 roku i łączonego z rodziną Pogorzelów.
Być może jakiejś rozbudowy już istniejącego gotyckiego zamku mógł podjąć się na przełomie XIV i XV w. Zygmunt von Pogrell, który równie dobrze może być dopiero twórcą murowanego zamku w Owieśnie.Według obecnego stanu wiedzy zamek w formie gotyckiej składał się ze zbudowanego na planie koła obwodu obronnego z wieżą bergfriedową w jego południowo-zachodniej części oraz umieszczonego od wewnętrznej strony trójdzielnego budynku mieszkalnego. Planowane badania prócz weryfikacji tego twierdzenia winny odpowiedzieć, czy domniemany średniowieczny drugi obwód obronny z czworoboczną basztą flankującą wjazd należy do tej samej fazy realizacji inwestycji budowlanej.
Badania powinny pozwolić również na pełniejszą inwentaryzację czytelnych partii renesansowych z zachowanymi fragmentami dekoracji sgraffitowych, które stanowią nieliczne zachowane do dziś pozostałości dawnej dekoracji elewacji zamku. Przebudowa późnorenesansowa, jaka miała miejsce z inicjatywy Zygmunta von Bock prawdopodobnie w 1. ćwierci wieku XVII w. generalnie obejmuje wzniesienie od strony południowej drugiego pierścienia zabudowy mieszkalnej – budynków dwukondygnacyjnych, o
ruiny zamku obecnie tynkowanych elewacjach, zdobionych dekoracją sgrafittową.
Wspólne działania archeologów i historyków architektury powinny wreszcie wyraźnie określić ślady kolejnej zmiany bryły zamku, jaką była XVIII-wieczna nadbudowa założenia o trzecią kondygnację (zbudowaną z cegły). Powstały także w tym czasie główny portal wjazdowy, dzięki dekoracji heraldycznej i tablicom inskrypcyjnym pozwala łączyć ten etap rozbudowy z osobami Heleny Karoliny von Nimptsch oraz jej małżonka Jana Wolframa von Heyde. Zrealizowana wtedy budowla widoczna jest na najstarszym zachowanym wizerunku zamku – drzeworycie Teodora Blätterbauera, który powstał przed przebudową zamku u schyłku XIX wieku, kiedy nadbudowano również wieżę, która otrzymała neobarokowy hełm (znany z bogatej ikonografii zamku, także powojennej).
Dotychczasowe próby określenia rozwoju architektonicznego zamku w Owieśnie opierały się na badaniach istniejącego obiektu. Fakt jego zniszczenia w latach 60-tych XX w. pozbawił dzisiejszych badaczy większości oryginalnej substancji zabytkowej. Obecna sytuacja daje jednak możliwości większego zaangażowania metod archeologicznych w rozpoznanie stratygrafii murów oraz związanych z nimi nawarstwień.